Gelişim doğumla birlikte başlayan değişimlerle oluşmaktadır. İnsan hayatı, doğumdan başlayıp ölüme kadar belirli aşamalardan geçer. Her aşama kendine özgüdür ve her dönem kendine has bir çok kazanımı ve değişimi içerir. İnsan hayatını oluşturan bu dönemleri genel hatlarıyla tanımlamak gerekirse aşağıdaki aşamalardan söz etmek mümkündür:
Bebeklik dönemi (0-2 yaş)
İlk çocukluk dönemi (3-6 yaş)
Son çocukluk dönemi (7-11 yaş)
Ergenlik dönemi (12-18 yaş)
Gençlik dönemi (19-30 yaş)
Yetişkinlik dönemi (31-65 yaş)
Yaşlılık dönemi (66-80 yaş)
İhtiyarlık dönemi (80 yaş sonrası)
Gelişim dönemlerini bilmenin yararı nedir?
Belirli bir gelişim döneminde kazanılması ve değiştirilmesi gereken tüm özellikler ve davranışlara “gelişim görevleri” denir. Havighurst tarafından geliştirilen gelişim görevleri kavramı, hem eğitimcilerin hem de anne-babaların iyi bilmesi gereken bir çerçeve sunar bizlere. Bilimsel çalışmalar, her yaş döneminin gelişim görevlerinin ne olması gerektiğini bize tanımlar ve bizler de bu tanımlardan hareketle, o yaş dönemi çocuğundan neyi bekleyip neyi beklemeyeceğimizi biliriz.
Her gelişim dönemi, bir sonraki dönemin alt yapısını oluşturur. Bir gelişim döneminin sağlıklı tamamlanıp tamamlanmaması, ruh sağlığı açısından son derece önemlidir. Bilinç altımızın da oluştuğu zaman dilimini kapsaması nedeniyle özellikle okul öncesi dönemin (0-6 yaş) ve bu dönemdeki gelişimin tüm hayatımızı etkileme gücüne sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bir anlamda, en kritik özelliklerimiz ve kazanımlarımız 0-6 yaş arasında şekil bulur. Bu nedenle, çocuğun eğitiminde pay sahibi olan herkesin bu gelişim dönemlerini bilerek ona yaklaşmaları gerekir.
Gelişim alanları nelerdir?
Okul öncesi eğitim kurumlarına devam etme yaşı olan 2-6 yaş aralığını dikkate aldığımızda beş temel gelişim alanından söz edebiliriz. Bu gelişim alanları şunlardır:
1. Hareket (motor) gelişimi
2. Bilişsel (zihinsel) gelişim
3. Dil gelişimi
4. Sosyal ve duygusal gelişim
5. Öz bakım becerileri gelişimi
Beş temel gelişim alanı, okul öncesi eğitim programlarının da dayanak notlarını oluşturur. Çocuklara kazandırılacak tüm davranış ve beceriler bu gelişim alanlarına göre organize edilmiş olup sınıf içi ve dışı etkinlikler de buna göre yapılandırılmıştır.
Yaşlara ve gelişim alanlarına göre çocuklarda hangi davranış ve beceriler görülür?
2-6 yaş dönemi çocuklarının yaşlarına göre beş gelişim alanında göstermesi beklenen belirli kritik davranışlar aşağıda verilmiştir. Ancak, bu bilgiler genel bir çerçeveyi ortaya koyar. Dolayısıyla, yaşına rağmen bazı çocuklar, bu özelliklerin bir kısmını gösterip bir kısmını gösteremeyebilir; bazı çocuklar yaşından daha ileri özellikleri gösterebilir; bazı çocuklar da daha azını gösterebilir.
Anne-babaların, buradaki maddelerden hareketle çocukları ile ilgili bir değerlendirme yapmaları doğru olmaz. Özellikle eksik olduğunu düşündükleri bazı davranış ve becerileri, bir sorun olarak tanımlamak ve kaygıya kapılmak uygun bir yaklaşım değildir. Unutulmamalıdır ki, burada belirtilen özellikler genel bir çerçeve sunmaktadır ve çocuklar arasında bireysel farklılıklar kaçınılmazdır.
24-36 ay çocuklarının gelişim özellikleri nelerdir?
Hareket gelişimi:
Kapı kolları ve tokmaklarını çevirebilir.
Olduğu yerde çift ayakla sıçrayabilir.
Geri geri yürüyebilir.
Yardımla merdivenleri inebilir.
Kitap sayfalarını çevirebilir.
Duran topa tekme atabilir.
Bilişsel gelişim:
Üç parçalı şekil tahtasını tamamlar.
Model olunduğunda dik ve yatay çizgi çizebilir.
Büyük-küçüğü gösterebilir.
Üç rengi eşleştirebilir.
Ses çıkaran nesneleri isimlendirir.
Geometrik şekilleri nesneleri ile eşleştirebilir.
Çubuğa sırasına uygun 5 halkayı geçirebilir.
Dil gelişimi:
Cümlelerinde özne-fiil ilişkisini kurar.
Tuvalet ihtiyacını söyleyebilir.
Konuşmalarında olumsuz ifadeleri kullanabilir.
Basit sorulara (nerede?) cevap verebilir.
Doğadaki seslerin adını, ne olduğunu söyleyebilir.
Cinsiyetini söyleyebilir.
Peş peşe verilen iki yönergeyi yerine getirebilir.
Konuşmalarında şimdiki zamanı kullanabilir.
“Bu ne?” sorusunu sorabilir.
Sosyal ve duygusal gelişim:
İstendiğinde etkinliklere katılabilir.
İstenen nesneleri getirip götürebilir.
Eğlenceli etkinliklere 5-10 dakika katılabilir.
Temel ve basit nezaket sözcüklerini (lütfen, teşekkür ederim vb.) söyleyebilir.
Tercihleri sorulduğunda bir tercih yapabilir.
Öz bakım gelişimi:
Bardak, kaşık kullanabilir.
Havlu ile el yüz silebilir.
Tuvalet ihtiyacını söyleyebilir.
Tuvaleti kullanabilir.
Kazalardan korunabilir.
Çatalı yiyeceklere batırıp ağzına götürebilir.
Giysilerindeki çıt çıtları açabilir.
Giyeceklerin önünü bulabilir.
Çocuğun yaş dönemlerine göre gelişim özelliklerini bilen ebeveynler, yıllarla birlikte çocuğun davranışlarında meydana gelen değişimleri sürpriz olarak karşılamayacaktır. Bir anlamda, çocuğu tanımak demek, onun gelişim özelliklerini bilmek demektir.
Her çocuk farklı bir iklimin farklı kokular saçan çiçekleri gibidir. Kimi suyla kimi susuz yaşar. Kimi kırmızı kimi mavi süsler barındırır. Çocukları birbiriyle karşılaştırmak bu açıdan oldukça yanlıştır. Önemli olan; bizlerin çocukların içindeki renklerin ortaya çıkmasında oynayacağımız roldür. Çocuğumuzu doğru bir şekilde gözlemler, güçlü ve zayıf yönlerini tarafsız bir şekilde ortaya koyarsak atacağımız adımları daha sağlıklı belirleyebiliriz.
Nobel ödüllü iktisatçı James Heckman "Çocuklara yatırım yapmak için onların birer yetişkin olmasını bekleme lüksümüz olmadığı gibi, onlar okula başlayana kadar bekleme lüksümüz de yok, çünkü o zaman müdahale etmek için çok geç olabilir" diyor. Çocuklara yönelik eğitimin özellikle de okul öncesi eğitimin önemi, rakamlara da yansımış durumda... OECD araştırmaları, Türkiye’de erken çocukluk eğitimi alan ve almayan öğrenciler arasında iki okul yılına denk gelen başarı farkı olduğunu gösteriyor.
Çocuktan ve okuldan beklentiler de bu gelişimsel tablonun ortaya koyduğu gerçekler dikkate alınarak şekillendirilmelidir. Ayrıca unutulmamalıdır ki, bu gelişimsel özelliklerin kazanılması zaman içinde gerçekleşir. Dolayısıyla, çocuğun okula başlamasıyla birlikte başlayan eğitim yolculuğu, sürece yayılmış bir şekilde bu gelişim özelliklerinin kazanılması ile sonuçlanmalıdır. Eğer, bu gelişim özelliklerinden bir çoğu zaman içinde kazanılmazsa öncelikle okulla görüşülmeli ve ihtiyaç görülüyorsa bir uzman desteği de alınmalıdır.
YORUMLAR