Denilince insanın aklına ilk ne gelir? Mesela şimdi senin aklına ne geldi?
Tatil mi? Ege denizi mi? Boyoz mu? Eğlence mi? İnsanları, kadınları, erkekleri, gençlik, çocukluk, orada yaşayan aile, akraba yoksa bir dönem orada bulunduysan anıların mı?
Denilene göre Dünyada rüya üzerine kurulmuş kentler vardır. Bu kentlere rahatlıkla rüya kentleri diyebiliriz. İzmir de bunlardan biridir benim gözümde.
İzmitli bir vatandaş, aynı zamanda 10 yıl İzmir’de solumuş bir insan olarak gelin beraber İzmir’e farklı açılardan bir bakalım….
İzmir’e mimarlık öğrencisi olarak ilk geldiğim dönemlerde ilgimi çeken eşsiz tarihi yapıları oldu. Buca bölgesinde başlayan tarihi binalarla ilgili gözlem ve inceleme sürecim üniversite yıllarım boyunca devam etti. Bu bölgedeki tarihi yapıların sayısı oldukça fazlaydı ve en güzel yanı ise halka açık olmalarıydı.
Bu dönemde beni en etkileyen yerlerden biri de ;
tarih kokan , kaderine terk edilmiş ve İzmir’in eski dönemlerinde Ermeni ve Rum mahallesi şimdi ise göçenlerin durağı olan , Basmane idi. Geçmişinden bu yana sürekli farklı dinden, ırktan insanlar yaşamış ve yaşamakta bu sokaklarda.
Eski Rum evleri, sinagoglar, camiler, Yahudi mimarisi izleri taşıyan çoğu pansiyon ve otellere dönüştürülmüş konaklar ve yaklaşık 5 asırdır hizmet verdiği söylenen Manisa Akhisar Oteli 'Masumiyet' filminin çekildiği Saray Oteli Basmane'de bulunuyor. Yanlarından geçmek bile tarihi solumaya yetiyor denebilir.
Basmane Oteller Sokağı - İzmir
1900'lü yıllarda ise Yahudilerin kaldığı 'Kortejo' denen evler şimdilerde Suriyeli mültecilerin yaşam alanına dönüşmüş durumda. Sokaklarda kaderine terk edilmiş "Dikkat bu bina yıkılmak üzeredir!" uyarı tabelası bulunan yapılarla karşılaşmak ise oldukça alışacağınız bir durum haline gelebiliyor.
1922 İzmir Büyük İzmir Yangınlarında yapıların bir kısmı kül olsa da Agora Antik Kenti kalıntıları, su kanalları da Basmane sokaklarının tarihinin ne kadar eski olduğunu göstermeye yetiyor.
Basmane ile benzer kaderi paylaşmış olan daha önce farklı şehirlerde de görmüş olduğum tarihi binalar da, ya kilit vurulup kaderine terk edilmiş ya da geçmişinden acımasızca kopartılmış bir restorasyon çalışması ile yılda bir veya iki ziyaretçisini misafir ediyordu.
Daha sonralarında Buca’ya yolum düştüğünde ilk gördüğüm ve adım attığım tarihi bina bir Levanten eviydi ve Ziraat Bankası olarak halkın kullanımına açıktı. Burası neden müze değil diye şaşırmıştım. O civardaki başka bir Levanten evi Sini Köşk bir restorandı. Bazıları müzikli veya müziksiz kafe ve bazıları resmi kurumdu. Bu binaların içine girip geçmişin izlerini ve tarihi atmosferi solumak farklı bir dünyaya açılan kapı gibiydi.
Daha sonraları öğrendim ki nüfusun artması, kentin büyümesi, göçler ve öğrencilerin de bu bölgeye gelmesi ile kentleşen Buca ilçesi, eski dönem Levanten ailelerinin yaşadığı İzmir merkezdeki insanların arka bahçesi olan yeşilliklerle kaplı bir bölgeymiş.
Sonraki durağım Buca’nın Tarihi Köşkleri oldu. Yakın tarihe kadar bir Levanten ailelere ev sahipliği yapan İzmir’in Buca ilçesi; tarih boyunca Lidyalılar, Romalılar, Bizanslılar, Selçuk Beylikleri ve Cenevizliler gibi farklı medeniyetlere ev sahipliği yapmış ve bu millet çeşitliliği sayesinde Buca ilçesinde bugüne kadar pek çok göz alıcı köşk inşa edilmiş.
Sizlerin de Buca geziniz sırasında ziyaret edebileceğiniz tarihi köşkler arasında; Baltacı Malikanesi, şehrin levanten ailelerinden biri olan Rees ailesine ait Rees Köşkü tarihi yapısıyla listede en başlarda yer alıyor. Mimarisi ile oldukça etkileyici Russo Köşkü ise 1. Dünya Savaşı sırasında yatılı kız öğretmen okulu olarak kullanılmış. Buca evlerindeki eski mimari anlayışa ters düşecek şekilde işlevsel olmaktan çok biçimsel kaygıyla bir sosyal statü ifadesi olarak ele alınmış. Belli bir akımı yansıtmayan, Baroktan Art Nouveau'ya kadar değişik motiflerin bir arada kullanıldığı kendine özgü bir kompozisyonu bulunuyor. Russo Köşkü günümüzde tarihi dokusu korunarak restore edilen sayılı yerlerden biri halini almış.
Yolu İzmir’e düşen tarih ve sanat meraklıları için bu sokaklar ve geçmiş kokan köşkler eski İzmir’e açılan bir kapı olacaktır.
REES KÖŞKÜ – BUCA EĞİTİM FAKÜLTESİ
RUSSO KÖŞKÜ
BALTACI MALİKANESİ – BUCA LİSESİ EK BİNASI
FORBES KÖŞKÜ
GAVRİLİ KÖŞKÜ – YAPI KREDİ BANKASI MİSAFİRHANESİ
BUCA KIZILÇULLU SU KEMERLERİ
NOT: GÖRSELLER YAZARIN ARŞİVİNDEN ALINMIŞTIR.